جنبش همنوايی با ادبیات مقاومت در جهان عرب
شعر مقاومت فلسطین به مرزهای این کشور محدود نشد. اشتراک در زبان از یک سو و آگاهی اندیشمندان عرب از این حقیقت که صهیونیسم کلیت هویت عربی و اسلامی آنان را هدف قرار داده است، باعث گردید که تقریباً در تمامی سرزمین های عربی تعدادی از شاعران به تصویر ابعاد مختلفی از مسأله فلسطین بپردازند. یکی از عواملی که ذهن شاعران عرب را در همه ی قاره هايی که در آن مقیم هستند، به مسأله فلسطین جذب کرد، بروز پدیده انتفاضه ی اسلامی در سال 1987 بود این قیام اجتماعی که از آن گاه به انتفاضه (جنبش) و گاهی به انقلاب سنگ (ثورةالحجارة) یاد می شود، آنچنان غیر منتظره و در عین حال امیدوارکننده بود که شاعران عرب و غیر عرب به توصیف وستایش این حرکت پرداختند. از جمله شاعران غیر فلسطینی که اعجاب خود را بسیار زیبا در مقابل این پدیده بیان می کند، شاعر معروف سوری تبار «نزار قبانی» است. او در منظومه ی زیبایی که تحت عنوان «ثلاثية أطفال الحجارة» منتشر شد نوجوانان فلسطینی را چنین مخاطب قرار داد:
ای دانش آموزان غزه
قدری از آنچه می دانید به ما بیاموزید که ما فراموش کرده ایم
به ما بیاموزید مردانگی را
زیرا که مردان ما به خمیر مبدل شده اند3
از دیگر شاعران عرب ـ خارج از مرزهای فلسطین ـ می توان از عبدالله عیسی لُحیلِح (شاعر الجزایری) نام برد که معتقد است کودکان سنگ انداز فلسطینی امید و عزت را به کل جامعه ی عربی بازگردانده اند.4
حرکت ترجمه ادبیات مقاومت در ایران و جهان
ترجمه ادبیات مقاومت در ایران و جهان سابقه ی دیرینه ای دارد و برای مثال در کشورمان این نوع ترجمه به سال های قبل از انقلاب باز می گردد. پس از انقلاب اسلامی مترجمانی چون موسی اسوار و موسی بیدج به صورت چشمگیری به ترجمه ی ادبیات مقاومت فلسطین و معرفی آن به مخاطبان فارسی زبان مبادرت کردند.5
همین حرکت ترجمه به صورت چشمگیرتری در سایر کشورهای جهان ادامه دارد؛ از آن جمله می توان به ترجمه ی گلچینی از اشعار مقاومت فلسطین به زبان اسپانیایی توسط دکتر محمود صبح و نیز تألیف دایرة المعارف ادبیات معاصر فلسطین توسط دکتر سلمی خضراء الجیوسی به زبان انگلیسی اشاره کرد. کتاب نخست در اسپانیا و کتاب دوم در آمریکا منتشر شده است.6
یکی از شاعران فلسطيني که آثار او به همه زبان های زنده ی دنیا ترجمه شده و در سراسر جهان خوانندگانی دارد، محمود درویش است. گرچه محمود درویش مشهورترين و جهانی ترین شاعر فلسطینی است، ولی آثار بسیاری از ديگر شاعران فلسطينی نیز به زبان های زنده دنیا ترجمه شده است. برای نمونه یکی از مترجمان ایرانی گزیده ی آثار ده تن از شاعران مقاومت را توسط انتشارات حوزه ی هنری در فاصله سال های 73 تا 80 منتشر کرده است.
جهانی شدن ادبیات مقاومت فلسطین
از آنچه که در مقدمه سخن اشاره کردیم، به خوبی می توان دریافت که شعر جهان در زبان های مختلف به طرح مسأله فلسطین می‌پردازد. وقتی که تنها در زبان اسپانیايی ده ها شعر در موضوع مظلومیت و حقانیت ملت فلسطین سروده شده است، می توان تخمین زد که در زبان های پر گوینده و بین المللی همچون فرانسه و انگلیسی دستیابی به آثاری در همین زمینه دشوار نخواهد بود. امید است در پژوهش های بعدی به تفصیل به این نکته بپردازیم.
در مجموعه های مختلفی که در ایران در زمینه ی گلچین شعر فارسی مرتبط با فلسطین انجام شده است صدها شعر می توان یافت و این در حالی است که هیچ گاه در این زمینه تحقیق گسترده یا فراخوان جدی صورت نگرفته است. از جمله تلاش هایی که در این زمینه صورت گرفته انتشار کتاب «زیتون و سنگ» است. این کتاب که شامل 52 اثر شعری از شاعران فارسی زبان معاصر در زمینه حمایت از حرکت مقاومت فلسطین است، توسط مرتضی صداقتگو کیاسری گردآوری و در سال 1372 توسط حوزه ی هنری سازمان تبلیغات اسلامی منتشر شده است همچنین در سال 1385 کتاب دیگری به کوشش علیرضا غزوه توسط انتشارات اطلاعات منتشر شده است که در آن آثاری از شاعران چند کشور از جمله سوریه، کویت، عراق و جمهوری آذربایجان گردآوری شده است ولی بیشتر اشعار به زبان فارسی و سروده شاعران ایرانی می باشد.
در اینجا لازم است نیم نگاهی به مقدمه سخن بینندازیم به فراخوان شعری مؤسسه بابطین اشاره کردیم در مقدمه ی مدیر کل مؤسسه بر «دیوان الشهید محمد الدرّة» آمده است که 1682 شاعر از سراسر جهان درباره ی این کودک شهید فلسطینی شعر گفته و برای فراخوان ارسال کرده اند که اشعار آنان بالغ بر 2200 قطعه بوده است. همان گونه که قبلا اشاره شد گزیده این اشعار به 1700 صفحه شعر بالغ می شود که در سه جلد منتشر شده است.7
این گونه کوشش ها تنها نمونه ای از فعالیت های فرهنگی و انتشاراتی در ایران و جهان است. اگر به طور تخمین برای هریک از این گونه فعالیت ها تعداد مخاطبان لحاظ شود، آنگاه می توان دریافت که همه روزه هزاران نفر از مردم جهان از طریق شعر مخاطب پیام مقاومت فلسطین هستند!
بنابر این هرگاه در تظاهرات خیابانی مردم جهان که از شبکه های خبری مختلف پخش می شود، مردم غیر مسلمان و متعلق به ملیتهای مختلف و فارغ از جنجال های سیاسی را می بینیم که چفیه عربی به گردن دارند و به خاطر کودکان غزه اشک می‌ریزند و بر سر اسراییل فریاد می کشند، تعجب نکنیم و از خود بپرسیم آیا این همان پیام فرهنگی و هنری نیست که به گوش توده های مردم در سراسر جهان رسیده است.
نرگس گنجی
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
* کتاب این نویسنده تحت عنوان «الأدب الفلسطينی المقاوم تحت الاحتلال» توسط موسی اسوار به فارسی ترجمه و حدود سه دهه ی قبل در ایران منتشر شد.
3. قبانی، نزار، ثلاثية اطفال الحجارة، بیروت، منشورات نزار قبانی، 1990، ص 39.
4. گنجی، نرگس، مقاله «شعر انتفاضه ستیزه جو و امیدوار» پاییز 79، مجله مدرس، دوره 4 شماره 3 دانشگاه تربیت مدرس.
5. رحیمی، محمد و گنجی نرگس، مقاله «مقدمه ای بر آسیب شناسی ترجمه ادبیات مقاومت فلسطین» مقالات همایش ملی ادبیات مقاومت، آبان 1388، دانشگاه گیلان.
6. الجيوسی، سلمی الخضراء، (1977) موسوعة الأدب الفلسطيني المعاصر، (ترجمه ای از انگلیسی) المؤسسة العربية للدراسات و النشر، بیروت.
7. دیوان الشهید محمد الدرة، به انتخاب الجابر، عدنان بلبل و الحکواتی، ماجد (2001) مؤسسة جائزة البابطین، چاپ اول. کویت
ثبت دیدگاه