سقوط اللد و يافا
شموط در يادداشت هاى روزانه خود می نويسد: «روز جمعه، نهم جولاى 1948 شهرهاى اللد و رمله به دست گروهك هاى صهيونيست سقوط كرد. تنها سه روز بعد با صداى فرياد و شيون مردمى كه در كوچه می دويدند از خواب پريديم. چند لحظه بعد نيروهاى نظامى صهيونيست با قنداق اسلحه هايشان به در خانه ما كوبيدند در را به زور بازكردند و همه ما را از خانه بيرون كردند. ده ها هزار زن و كودك و سالخورده به راه افتادند. تنها لباس هايى كه همراه داشتند همان لباس هايى بود كه به تن شان بود. آنها را به سوى ميدان هاى شهرهاى اللد و رمله بردند. بعضى محلى بودند و بعضى ديگر از روستاهاى اطراف آمده بودند. جمعيت از سوى صهيونيست هاى مسلح و خودروهاى نظامى محاصره شده بود. روى پشت بام هاى اين مناطق اسلحه كار گذاشته بودند و با دقت و نگرانى اين عمليات را زير نظر داشتند. هيچكس نمی دانست چه اتفاقى براى ما می افتد. بسيارى فكر می كردند اين بار هم مثل بارهاى گذشته است كه نيروهاى تحت الحمايه بريتانيا در شهرها و روستاهاى فلسطين گشت می زدند. طى سال هاى انقلاب از مردم می خواستند كه از خانه هايشان بيرون بيايند و براى چند ساعت در ميدان شهر يا روستا جمع شوند تا سربازان انگليسى براى يافتن اسلحه يا پيدا كردن نيروهاى انقلابى خانه ها را بگردند و در آخر روز به مردم اجازه می دادند كه به خانه هايشان بازگردند. اما اين بار بازگشتى در ميان نبود چرا كه اين بار با دفعات قبل تفاوت داشت. به جاى آنكه از هزاران نفرى كه به زور از خانه هايشان خارج شده و در ميدان جمع شده بودند بخواهند كه به خانه بازگردند، خواستند كه به سوى شرق رهسپار شوند و از خيابان هايى كه تمامى خانه هايش غارت شده بود عبور كنند. ما راه را طى كرديم سربازان مسلح يهودى دو طرف ما بودند و به ما حرف هاى توهین آميزى می زدند. نمی دانستيم اين آغاز راه ما به مقصدى نامعلوم است. ماشين هاى بارى ما را به روستاى نعلين در رام اله منتقل كردند. ما را در مدرسه اى دخترانه در جنوب شهر اسكان دادند. در كلاس هاى مدرسه جمع شده بوديم. تكه نانى به ما دادند آنقدر آب خورديم تا سيراب شديم. در آن روز حال برادر كوچكترم رفيق كه دوساله بود در اثر تشنگى، گرما و تابش شديد خورشيد بد شد. رفيق بعد از چند روز از بين رفت.»
از خاطرات روزانه اکحل
در خاطرات روزانه اكحل آمده است: «نيمه شب بيست و هشتم ماه آوريل آن سال شوم بنا به درخواست عمويم رجب، و به خاطر شرايط نامساعدى كه حاكم بود تصميم گرفتيم كه مهاجرت كنيم. آن روزها، بعد از آنكه يافا از همه طرف محاصره و راه هاى زمينى اش بسته شد؛ دريا تنها راه نجات و خروج ما بود. جمعيت زيادى در بندر جمع شده بود، صداى فرياد و گريه از هر طرف به گوش می رسيد، مردم چاره اى نداشتند جز اينكه با فرزندان شان سوار زورق هاى كنار بندر شوند. در شلوغى جمعيت از سال به زورق می رفتند و به دنبال جايى براى نشستن می گشتند. عده اى غرق شدند و عده اى هم جان سالم به در بردند. قسمت اين چنين بود كه سوار يكى از همين زورق ها شويم تا ما را به كشتى يونانى برساند. اسم كشتى «دولورس» بود كه خارج از بندر لنگر انداخته بود و ما را به سواحل بيروت رساند.»
سفر اسماعيل و خانواده اش از خان يونس آغاز شد. آنها همراه ساير آوارگان فلسطينى در اولين اردوگاه كه روى ماسه هاى سفيد بنا شده بود ساكن شدند. اين اردوگاه به خاطر شكل و رنگش كه زير تابش خورشيد و نور مهتاب تغيير می يافت از ديگر اردوگاه ها متمايز می شد. اما زيبايى اين تپه هاى شنى چندان دوام نياورد، ماشين هاى راه سازى و كارگرها پا به اين منطقه گذاشتند تا راه را براى ورود هزاران آواره ديگر هموار كنند. او نقاشى هاى زيادى با مداد و رنگ روغن كشيد و خارجي هايى كه براى بازديد از وضعيت پناهجويان و اردوگاه هاى فلسطينى به آنجا آمده بودند، بسيارى از اين نقاشى ها را از او خريدند.
او با درآمد حاصله از فروش اين نقاشي ها خرج سفر به قاهره را فراهم كرد. پولى كه از اين راه درآورده بود حدود 10 لير مصرى بود. در اواخر تابستان 1950 از خانواده اش خداحافظى كرد، سوار قطار شد و نزديك غروب به قاهره رسيد.
«اين شهر به چشم من پايتختى سحرانگيز، زيبا و بسيار بزرگ بود. از آنجا خوشم آمد از چراغ هاى رنگارنگ و زيباى آن شگفت زده شدم. دوستانم كه قبل از من به آنجا رسيده بودند از من استقبال كردند. با كمك آنها چيزهايى را كه هر تازه واردى بايد بياموزد ياد گرفتم صبح ها به دانشكده هنرهاى زيبا كه در «زمالك» بود می رفتم. براى رفتن به آنجا از پله هاى تراموا بالا می رفتم و خودم را از چشم ماموران قطار پنهان می كردم تا پول رفت و آمدم را پس انداز كنم. هر روز بايد تا ساعت 2 بعدازظهر در دانشكده می ماندم. همانطور كه صبح سوار تراموا می شدم وبه دانشكده می رفتم، برمى گشتم و به جايى می رفتم كه استوديو «جسور» در آن بود. در اين استوديو كار می كردم. اين منطقه در مركز قاهره واقع شده بود. شغل من اين بود كه آگهى فيلم هاى سينمايى را نقاشى كنم گاهى كارم تا نيمه هاى شب طول می كشيد.»
شموط سه سال بعد از پايان تحصيلات به غزه برگشت و تمامى تابلوهايش را با خود آورد. تابلوهاى «به كجا؟»، «يك جرعه آب» و «آغاز يك تراژدى» از جمله تابلوهايى بود كه او در اولين نمايشگاهش كه به طور مشترك با برادرش جميل برگزار كرد به نمايش گذاشت.
موفقيت اين نمايشگاه به اين هنرمند جوان اعتماد به نفس بخشيد. از همين جا بود كه به فكر برپايى نمايشگاهى خاص در قاهره افتاد. در پى ديدار با تمام اكحل دختر جوان فلسطينى او تمامى تلاش خود را براى برپايى اين نمايشگاه به كار بست. تمّام كه برنده دريافت بورس تحصيلى «جمعيت خيريه لبنان» شده بود به قاهره آمده بود تا در رشته هنر تحصيل كند. او هم مثل اسماعيل می خواست تابلوهايش را به نمايش بگذارد.
او در نمايشگاهى مشترك به نام نمايشگاه «پناهجويان فلسطينى» با اسماعيل آشنا شده بود. جمال عبدالناصر از اين نمايشگاه بازديد كرد و با هنرمندان ملاقات نمود. دراين ديدار بسيارى از رهبران انقلاب مصر، حاج امين الحسينى و ياسر عرفات «رئيس وقت سازمان دانشجويان فلسطينى» حضور داشتند. اين نمايشگاه از 21 جولاى تا 8 آگوست 1954 به فعاليت خود ادامه داد و جهان هنر را در برابر ديدگان شموط و اكحل گشود.
اشرف ابواليزيد
مترجم: شیما صابری
ثبت دیدگاه