مفهوم تاریخی و جغرافیایی هویت در شعر مقاومت فلسطین
تمسک به تاریخ و میراث فرهنگی
فلسطین تاریخی طولانی و شگفت دارد. اقوام بسیاری در آن تاخت و تاز کرده اند و سپس روزگارشان به سر رسیده است. شاعر با آگاهی از این تاریخ و ادامه حیات ملت فلسطین، با وجود تمامی هجومها و غارتها آگاه است و از این رو با طنزی تلخ این گذشته تاریخی را یادآور میشود تا راه آینده را روشن سازد:
دریایی پیش رویت
دریایی پشت سرت
موج قدیم را می گشایی
کنار دریا به دنیا آمدی:
مادرت فلسطینی/ پدرت آرامی
مادرت فلسطینی/ پدرت مؤابی
مادرت فلسطینی/ پدرت آشوری
مادرت فلسطینی/ پدرت عربی! . . .۱۰
توجه شاعر به تاریخ فلسطین محدود نمی شود، بلکه مجموعه تاریخ و اساطیر عربی و اسلامی را شامل می شود. در دیوان معین بسیسو، اساطیر و باورهایی مانند: غول و بطری، سمسم، سندباد، شهرزاد، کلاغ خبرچین و… وارد شده اند. البته کاربرد آنها غالباً به صورت نمادین است. همچنین اشاره به حوادث تاریخی از یونس(ع) و یوسف، مسیح و مریم مجدلیه و امام علی(ع) و ابوذر و معاویه و عمر المختار و… از دیگر جنبه های تاریخی و اسطوری در شعر این شاعران است. فلسطین برای آنان سرزمین انبیاء است. شاعر فلسطینی وقتی به سیمای محبوب خود می نگرد، «لایحه پیامبران» را در آن می خواند:
هنگامی که به تو خیره می شوم
کربلا را می بینم
و مدینه فاضله را
و عهد خردسالی را
و لایحه پیامبران را می خوانم
فصلی از رضا و رذیلت . . .۱۱
یکی از مهمترین پدیده های تاریخی که شاعران فلسطینی را تحت تأثیر قرار داده است، مسئله «اندلس» و سابقه عربی و اسلامی آن است. اندلس نام منطقه ای در جنوب اسپانیاست که در قرن دوم هجری به تصرف مسلمانان در آمد و حدود ۸ قرن در سلطه عرب های مسلمان بود. این منطقه ی وسیع سرانجام در جنگ های صلیبی از دست مسلمانان خارج شد. عرب ها این منطقه زیبا را بهشت گمشده می دانند. شاعره فلسطینی «سلمی الجیوسی» در دیدار از مسجد جامع قرطبه (کورودوبا) در جنوب اسپانیا، چنین می سراید:
اینجا مطاف است
اینجا مسجد است، خانه خدا
الله اکبر!
از جان های ما جاودانگی یافته
و مانده است تا ما را جاودانه کند
الله اکبر!
هر قطعه عربی در سرزمین اندلس می بینم
روزگاران دراز خواهد ماند
تا یادگاری باشد از نیاکان بر خاکش. . . ۱۲
نه تنها این شاعر، بلکه بسیاری دیگر از شاعران فلسطینی یا برای اندلس سروده اند یا فلسطین را «اندلس جدید» نامیده اند.
«در اینجا پرسش آن است که معنای توجه به آثار عربی در اندلس برای شاعر فلسطینی چیست؟ او در آن بخشی از عزّت گذشته را می یابد و علاوه بر این ناکامی و بیمهای تاریخی خود را بخاطر وطنش بیاد می آورد و بدان توجه کرده، گذشته اش را در نظر می آورد و از خلال آن آینده و سرنوشت و عبرت گیری را مورد توجه قرار می دهد و آن را هشداری می یابد که قومیت و وطنش فلسطین ـ اندلس دوّم ـ را تهدید می کند»۱۳
بنابراین توسل فراوان شاعران فلسطینی به مفاهیمی که تداعی کننده تاریخ و جغرافیای سرزمین های اسلامی و عربی به ویژه منطقه شامات و فلسطین است، یکسره روی در پافشاری و اصرار بر هویت تاریخی و فرهنگی ملت فلسطین دارد. . . و بدین سان است که تاریخ، جغرافیا و هویت فرهنگی به وحدت می رسند.
دکتر نرگس گنجی
پاورقی:
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
۱۰٫ درویش، محمود: مدیح الظل العالی (۱۹۸۷ ـ بیروت)، دارالعودة، ص ۱۱۰٫
۱۱٫ درویش، محمود: دیوان (۱۹۸۹ ـ بیروت)، دارالعودة، ص ۲۹۹٫
۱۲٫ منّاع، هاشم صالح: القضایا القومیة فی شعر المرأة الفلسطینیه، (۱۹۸۴ کویت) شرکت کاظمه، ص ۱۲۳٫
۱۳٫ مرجع سابق، ص ۱۲۳٫
ثبت دیدگاه