در يك منبع ديگر يهودى در اين باره چنين آمده است:
اين انجمن در ابتدا به نام (بريتتورا) بود و بعدا به نام (اوتصرهتورا) خوانده شد. رياست اوتصرهتوراى آمريكا، آقاى اسحاق شالوم توجه مخصوص براى جامعه يهود ايران منظور داشت و هر ساله مبلغ يكصد هزار تومان بودجه كمكى از آمريكا توسط مؤسسه (ژوينت) [جوينت [مى رسد.7
اگر چه انجمن فرهنگى اوتصرهتورا در جامعه يهود ايران تأسيس شده بود و فعاليت داشت، ليكن معمولاً رؤسا و اداره كنندگان اصلى آن ها غيرايرانى بودند؛ مثل راب لوى آمريكايى كه در سال 1328 رياست اين انجمن را برعهده داشت.8 اما بعدها رياست ظاهرى اين تشكيلات به بعضى يهودى هاى ايرانى تفويض شد. با اين وصف اين انجمن همواره تحت برنامه و كنترل و سرپرستى عناصر و كانون هاى يهودى خارج از ايران حركت مى كرد و حتى هزينه آن نيز از خارج تأمين مى شد.
از ديگر سازمان هاى فعال يهودى در ايران كه از سوى كانون هاى يهودى خارج از كشور، تأسيس و شروع به كار كرد، اُرت نام داشت.
در شهريور ماه 1329ش [1950م] نماينده ارت جهانى به ايران وارد و بلافاصله كميته مركزى ارت ايران از شخصيت هاى يهودى ايرانى انتخاب و هنرستان صنعتى مركزى اُرت تحت نظر مستقيم اين كميته در تهران افتتاح گرديد و پس از مدت كوتاهى شعبه آن در اصفهان و شيراز تأسيس و هر شعبه تحت نظر كميته هاى محلى مشغول كار گرديد. […] از سال 1333ش، دوره هاى كوتاه هنرستان ارت به سه سال تبديل گرديد و تغييرات جديد در آن ها داده شد. […] در هشتصد و هفتاد و يكمين جلسه شوراى عالى فرهنگ مورخ 27/1/1334ش، امتياز رسمى هنرستان صنعتى مركزى ارت در تهران به تصويب رسيد.9
در منابع يهودى درباره ماهيت و اهداف و عملكرد اين مؤسسه آمده است:
اُرت پس از مؤسسه آليانس ايزرائيليت فرانسه، در عمر كوتاه خود در ايران، بالاترين خدمات را به جامعه ما ارزانى داشت. ارت جهانى كه يكى از عظيم ترين سازمان هاى آموزشى فنى غيردولتى در سراسر جهان است، 115 سال قبل، يعنى در سال 1880 ميلادى، در شهر سن پيترزبورگ به منظور به كار گماردن يهوديان روسيه توسط Nikolai Bakst بهوجود آمد.
پس از جنگ جهانى دوم اُرت در كشورهاى ديگر اروپايى فعاليت كرد و جهانى شد و اكنون در بيش از 27 كشور فعاليت مى كند. در سال 1950 اُرت به طور جدى در ايران مشغول فعاليت شد. آموزشگاه هاى ارت ايران با بالاترين معيار آموزشى آن زمان، جوانان يهودى را بهگونه اى با صنعت آشنا كرد كه صاحبان صنايع فارغ التحصيلان اُرت را سردست مى بردند. وجود مدارس ارت و تربيت جوانان با استعداد سبب بالا رفتن ارزشهاى اجتماعى يهوديان ايران شد. اُرت از طرف سازمان برنامه به صورت بسيار جدى حمايت مىشد و تقريبا كليه تجهيزات اصلى آن را تأمين مىكرد.10
اُرت نيز از سوى محافل يهودى خارج از ايران، اداره مىشد و همواره تحت كنترل و نظارت و بازرسى آن ها قرار داشت.
بازديد بارون ادموند روچيلد، يهودى سرشناس و ثروتمند فرانسوى از مؤسسات اُرت ايران در تاريخ پنجشنبه 27/ بهمن 1333 در معيت آلبرشتين رئيس اُرت ايران، گوياى اين واقعيت است.11
در هفتاد و پنجمين سال تأسيس ارت جهانى، كنگره اى مركب از رهبران و رؤساى ارت 19 كشور مختلف جهان، از جمله ايران، در ژنو تشكيل شد. اين كنگره با پيام تبريك آيزنهاور رئيس جمهور آمريكا و بن صبى رئيس جمهور وقت اسرائيل آغاز به كار كرد.12
يكى ديگر از سازمان هاى يهودى فعال در ايران مؤسسه آمريكن جوينت بود كه تحت پوشش امور فرهنگى، اجتماعى و بهداشتى فعاليت مى كرد.
در منابع يهودى درباره اهداف و برنامه هاى آمريكن جوينت نوشته اند:
اسرائيلى هاى آمريكايى از آن جائي كه متوجه شدند كه يهوديان اكثر ممالك دنيا فاقد امكانات براى رفع نيازهاى فرهنگى ـ بهداشتى و امور اجتماعى خود هستند، با تأسيس مركزى به نام آمريكن جوينت اقدام نمودند و به مؤسسات و مراكز اسرائيلى [يهودى] دنيا از جمله ايران نيز كمك مالى مى نمودند. به اين منظور به تأسيس دفترى به نام «اداره آمريكن جوينت» اقدام نمودند.13
بر اساس برخى نوشته ها، جوينت در سال 1914م/1293ش، در آمريكا تأسيس شد. اين سازمان يك تشكيلات به ظاهر خيريه يهودى است كه از راه كمك مالى كه از سازمان خيريه آمريكايى يوناتيد جويش اپيل United Jewish Appeal of America دريافت مى دارد فعاليت مى كند.14
افرادى كه از سال 1952 تا 1979 رياست مؤسسه آمريكن جوينت ايران را بر عهده داشتند به ترتيب عبارت بودند از: استانلى آبرومُويج، ابراهام لاسكو، مائوريك ليپَن، تئودور فِدر، مائوريك رومبرو، سيدنى اِنگل، مارسِل روزمبرگ و ميچل شيندلر.15
اين افراد تماما از يهوديان غيرايرانى بودند كه هركدام به مدت 2 تا چهار سال به ايران اعزام و سرپرستى آمريكن جوينت را به عهده داشتند.
اين قبيل سازمان ها و مؤسسات، به علاوه كانون ها و انجمن هاى فراوان ديگرى كه به دليل پرهيز از تطويل مقاله از ذكر و شرح آن ها خوددارى شده است تماما با مجوز و موافقت رسمى حكومت پهلوى و مقامات درجه اول كشور ايران فعاليت داشتند و عمدتا از حمايت و مساعدت مالى و سياسى دستگاه حاكم شاهنشاهى نيز برخوردار بودند. در عين حال سازمان ها و تشكل هاى يهودى داخل كشور و نيز آن ها كه بهطور علنى و رسمى از سوى محافل يهودى و يا صهيونيستى خارج از ايران در اين كشور تأسيس شده بودند، همگى با هم ارتباط و همكارى داشتند و در زمينه هاى گوناگون به ويژه در جمع آوري كمك هاي مالي براي اسرائيل، انتقال و كوچاندن يهودي ها به فلسطين اشغالي و نيز پاره اي فعاليت هاي اطلاعاتي و … با هماهنگى اقدام و عمل مى كردند.
محمدتقی تقی پور
پاورقی
1- حبيب لوى؛ تاريخ يهود ايران، ج سوم؛ ص 987.
2- ر.ك.: گزارش هاى محرمانه شهربانى، ج دوم؛ سازمان اسناد ملى ايران؛ ص 235.
3 – عالم يهود؛ شماره 40؛ 16 اسفند 1334/26 فوريه 1956.
4 – يهوديان ايران در تاريخ معاصر، ج 1؛ صص 132-134.
5 – ر.ك.: عالم يهود؛ 15 اسفند 1333.
6 – ر.ك.: عالم يهود؛ شماره 24؛ 15 تير 1334/6 ژوئيه 1955.
7 – روح اله كهنيم.
8 – عالم يهود؛ شماره 26-27؛ 19 مرداد 1334/11 اوت 1955.
9 – ر.ك.: كهنيم.
ثبت دیدگاه